ROMA HUKUKU'NDAN NORMATİF İKTİBASLAR
Kaynak: Prof. Dr. Belgin ERDOĞMUŞ, Hukukta Latince Teknik Terimler Özlü Sözler, İstanbul 2004
1. A verbis legis non est recedendum (Kanunun lafzından uzaklaşılmamalıdır)
2. Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata (Bir kanun ilga edildikten sonra, önceki kanun kendiliğinden yürürlüğe girmez)
3. Absoluta sententia expositore non indiget (Mükemmel ve mutlak bir hüküm yorumcu gerektirmez)
4. Actori incumbit onus probandi (İspat yükü davacıya aittir)
5. Ad quaestionem facti non respondent iudices; ad quaestionem legis non respondent iuratores (Hakimler, vakıalara ilişkin meselelere cevap vermez; yeminliler/bilirkişiler, jüri- hukuki meselelere cevap vermez)
6. Ames iudicio, non amore iudices (Hüküm sevgi ile verilmeli, fakat sevgiden hareketle verilmemelidir)
7. Argumenta non sunt numeranda, sed ponderanda (Deliller sayılmaz, tartılır)
8. Benignus leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur (Kanunlar amaçlarına uygun olarak yorumlanmalıdır)
9. Bonis nocet, qui malis parcit (Kötüleri affeden, iyilere zarar verir)
10. Casus fortuitus a mora excusat (Beklenmedik hal, temerrüdü mazur gösterir)
11. Cessante ratione legis, cessat lex ipsa (Bir kanunun amacı ortadan kalkarsa, kanun da kalkmalıdır)
12. Confessio est regina probationum (İkrar, delillerin kraliçesidir)
13. Consanguinei düorum concumbentium non sunt affines (Eşlerin akrabaları olan dünürler arasında hısımlık olmaz)
14. Consuetudo est optima legum interpres (Uygulama kanunun en iyi yorumcusudur)
15. Contractus ex conventione legem accipere dinoscuntur (Tarafların üzerinde mutabık kaldığı hususlar, kanun gibidir)
16. Conventio est lex (Anlaşma, kanundur)
17. Conventio privatorum non potest publico iuri (Kamu hukuku, tarafların anlaşması ile değiştirilemez)
18. De internis non iudicat praetor (Hâkim, içte olan (niyet) ile uğraşmaz)
19. Delicta parentium liberis non nocent (Ana babanın suçu çocuklarına zarar vermez)
20. Docendo discimus (Öğretirken öğreniyoruz)
21. Dura lex, sed lex (Kanun serttir ama kanundur)
22. Eius est interpretari leges, cuius est condere (Kanunu koyan yorumlamaya da yetkilidir)
23. Error calculi non nocet (Hesap hatası zarar vermez)
24. Error insyllaba non nocet (Yazı hatası zarar vermez)
25. Etiam tacere est respondere (Susma dahi cevap vermektir)
26. Is, qui tacet, non fatetur (Susan ikrar etmiş olmaz)
27. Facta per testes, non pacta probantur (Tanıklarla anlaşmalar değil, vakıalar kanıtlanır)
28. Familias consenvari publice interest (Ailelerin muhafazasında toplumun yararı vardır)
29. Feminae pro infirmitate sexus minus ausuras esse credentur (Cinsiyetlerinin zayıflığı nedeniyle kadınların cesaret edebileceklerinin daha az olduğuna inanılır)
30. Fiat iustitia nec pereat mundus (Dünyanın yıkılmaması için adalet sağlanmalıdır)
31. Genera non pereunt (Neviler telef olmaz)
32. Geminant peccatum, quem delicti non pudet (Fiilinden utanmayanın suçu ağırlaşır)
33. Generalia specialibus non derogant (Genel olan özel olanı ilga etmez)
34. Generalibus specialia derogant (Özel olan genel olanı ilga eder)
35. Graviore culpa graviore poena (Kusur ağırlaştıkça ce da ağırlaşır)
36. Haec sunt praecepta iuris: Honeste vivere, neminem laedere, suum cuique tribuere (Hukukun emirleri şunlardır: Şerefli yaşamak, kimseye zarar vermemek, herkese kendisinin olanı vermek)
37. In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectare placuit (Sözleşmelerde tarafların kullandığı kelimelerden çok iradelerine bakılmalıdır)
38. In dubio pro reo (Şüpheden sanık yararlanır)
39. In societatis contractibus fides exhuberat (Şirket akitlerinde sadakat esastır)
40. İnfinita aestimatio est libertatis (Özgürlüğün değeri sonsuzdur)
41. İnter proximos fraus facile praesumitur (Yakın akrabalar arasında hile kolaylıkla yapılır)
42. İnterest rei publicae, ut sint finis litium (Davaların ?uyuşmazlıkların- sona ermesinde kamu yararı vardır)
43. İnvitus procurationem suscipere nemo cogitur (Hiç kimse iradesi hilafına temsilcilik yapmaya zorlanamaz)
44. Iudex est lex loquens (Hâkim, konuşan kanundur)
45. Iudicia suum effectum habere debent (Mahkeme kararları etkili olmalı ve uygulanmalıdır)
46. Iura scripta sunt vigilantibus (Hukuk dikkatliler -uyanıklar- için yazılmıştır)
47. Iure suo uti nemo cogitur (Hiç kimse hakkını kullanmaya zorlanamaz)
48. Ius est ars boni et aequi (Hukuk iyi ve adil olanın sanatıdır)
49. Ius naturae bes immutabile (Tabii Hukuk değişmezdir)
50. Ius publicum privatorum pactis mutare non potest (Kamu Hukuku kişilerin anlaşması ile değiştirilemez)
51. Ius respicit aequitatem (Hukukun hedefi adalettir)
52. Iustitiae dilatio est quaedem negatio (Geciken adalet onun reddi demektir)
53. Leges ab omnibus intellegi debent: (Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır)
54. Leges breves esse oportet, quo facilius teneantur: (Daha kolaylıkla uyulması için kanunların kısa olması lazımdır)
55. Leges posteriores priores contraris abrogant: (Sonraki kanunlar önceki kanunları ilga eder)
56. Lex est dictamen rationis: (Kanun aklın emridir)
57. Lex est, quod populus iubet atque consistit: (Kanun halkın emrettiği ve koyduğudur)
58. Lex est ratio summa, quae iubet quae sunt utilia et necessaria, et contraria prohibet: (Kanun en yüksek akıldır, faydalı ve lüzumlu olanı emreder ve tersi olanı yasaklar)
59. Lex iniusta non est lex: (Adil olmayan kanun kanun değildir)
60. Lex iubeat, non disputet: (Kanun emreder, tartışmaz)
61. Lex moneat, priusquam feriat: (Kanun cezalandırmadan önce uyarmalıdır)
62. Lex nova ad praeterita trahi nequit: (Yeni kanun geçmişe etkili olmamalıdır)
63. Lex non prospicit, non respicit: (Kanun geriye değil, ileriye yönelir)
64. Lex posterior derogat priori: (Sonraki kanun öncekini yürürlükten kaldırır)
65. Lex semper intendit, quod convenit rationi: (Kanun daima aklın gereğini amaçlar)
66. Lex specialis derogat legi generali: (Özel kanun genel kanunu değiştirir)
67. Liberum corpus nullam recipit aestimationem: (Hür bir kimsenin bedeni para ile değerlendirilemez)
68. Litorum usus publicus est: (Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir)
69. Male iure nostro uti non debemus: (Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız)
70. Mandatum morte dissolvitur: (Vekalet ölümle sona erer)
71. Mare liberum: (Açık deniz; deniz herkese açıktır)
72. Mater semper certa est: (Ana daima bellidir)
73. Minor in delictis maior habetur: (Haksız fiillerde küçük yaştaki kimse büyük kabul edilir)
74. Mobilia non habent sequelas: (Menkuller takip edilemezler; menkul mallar üzerindeki haklar iyi niyetli kişiler tarafından iktisap edilince kaybedilirler)
75. Morbus est impedimentum legale: (Hastalık kanuni bir engeldir)
76. Mutuus dissensus: (Karşılıklı irade uyuşması ile sözleşmeye son verilmesi)
77. Ne bis in idem crimen iudicetur: (Aynı suç dolayısıyla iki defa mahkûmiyet kararı verilemez)
78. Necat iudex ultra petita partium: (Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz)
79. Necessitas non habet legem: (Zaruret kanun tanımaz)
80. Necessitas probandi incumbit, illi qui agit: (İspat külfeti davacıya aittir)
81. Necessitas publica maior quam privata: (Toplumun ihtiyacı ferdin ihtiyacından daha önemlidir)
82. Negabit frustra in medio prensus crimine: (Suçüstü yakalanan kimse boşuna inkâr edecektir)
83. Nemo bis punitur pro eodem delieto: (Hiç kimse aynı suçtan dolayı iki defa cezalandırılmamalıdır)
84. Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet: (Hiç kimse sahip olduğu haktan fazlasını başkasına devredemez)
85. Nemo punitur pro alieno delieto: (Hiç kimse başkasının işlediği suç için cezalandırılamaz)
86. Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse): (Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez)
87. Nihil iniquis venali iustitia: (Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz)
88. Nimium altercenda verit: (Aşırı tartışma halinde gerçek kaybolur)
89. Non alienat, qui dumtaxat omittit possessionem: (Sadece zilyetliğinden vazgeçen kimse mülkiyeti elden çıkarmış olmaz)
90. Non bis in idem: (Aynı konuda dava tekrar olmaz)
91. Non est resgula, quin fallit: (Yanıltmayan hukuk kuralı yoktur)
92. Non plus in accessione potest esse, quam in principali obligatione: (Ana borçtan fazlası fer?ide mevcut olamaz)
93. Non servata forma corruit actus: (Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır)
94. Notorium non eget probatione: (Herkesin bildiğini ispat gerekmez)
95. Nulla fortior probatio, quam confessio partis: (Taraf ikrarından daha kuvvetli delil yoktur)
96. Nulla poena sine lege: (Kanun olmadan ceza olmaz)
97. Nulla mora sine petitione: (Talep olmadan temerrüd olmaz)
98. Nulla societas in aeternum: (Ebediyete kadar devam eden şirket olmaz)
99. Nullum crimen, nulla poena sine lege: (Kanunsuz suç, kanunsuz ceza olmaz)
100. Numerantur sententiae, non ponderantur: (Oylar sayılır, tartılmaz)
101. Omne promissum cadit in debitum: (Her vaat borca dönüşür)
102. Omnes homines aequales sunt: (Bütün insanlar eşittir)
103. Omnia praesumuntur legitime facta, donec probetur contrarium: (Aksi kanıtlanıncaya kadar her şeyin kanuni olduğu kabul edilir)
104. Omnis qui profitetur artem, culpam levissimam praestat: (Bir beceriyi meslek edinmiş olan herkes en hafif ihtimalinden sorumludur)
105. Optime legum interpres rerum usus: (Kanunların en iyi yorumlayıcısı uygulamalıdır)
106. Pacat dant leges contractui: (Üzerinde anlaşılmış olan husus sözleşmenin kanunudur)
107. Pacta novissima servari oportet: (En son kararlaştırılana uyulmalıdır)
108. Pacta privata iuri publico derogare possunt: (Kamu hukuku özel anlaşmalarla kaldırılamaz).
109. Pacta sunt servanda: (Anlaşmalara uyulmalıdır)
110. Pactum de contrahendo: (İleride sözleşmenin yağılacağına ilişkin anlaşma)
111. Par deliquentis et suasoris culpa est: (Failin ve azmettirenin kusuru eşittir)
112. Pater semper incertus est: (Babanın kim olduğu kesin değildir)
113. Pectus facit iuris consultum: (Hukukçunun kalbi olmalıdır)
114. Perfecta emptione periculum ad emptorem respicit: (Alım satım tamam olunca hasar alıcıya geçer)
115. Periculum est emptoris: (Hasar alıcıya aittir)
116. Petitori incumbit probatio: (İspat külfeti davacınındır)
117. Poena constitur in emendationem hominum: (Ceza insanların düzelmesi konulmuştur)
118. Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria: (Bedeni ceza her türlü para cezasından daha ağırdır)
119. Poena debet commensurari delieto: (Ceza file göre ölçülmelidir)
120. Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet: (Ölenin fiilinin cezası mirasçıya yükletilmemelidir)
121. Poena potius molliendae sunt quam asperandae: (Cezalar ağırlaştırılmaktan daha çok hafifletilmelidir)
122. Poenalia non sunt extanda: (Cezai meseleler genişletilmelidir)
123. Possessio non est iuris, sed facti: (Zilyetlik hukuka değil, fiiliyata ilişkindir)
124. Possessor malae fidei ullo tempore non praescribit: (Kötü niyetli zilyet herhangi bir zamanın geçmesiyle malik olmaz)
125. Praetor ıus dicere potest, facere non potest: (Hâkim hukuku söyleyebilir, fakat yaratamaz)
126. Princeps legibus solutus: (Hükümdar kanunlarla bağlı değildir)
127. Principale trahit acessionem: (Teferruat asla tabidir)
128. Prior tempore potior iure: (Zaman itibarıyla önce gelen hakta kuvvetlidir)
129. Probare debet, qui dicit, non qui negat: (İspat yükümlülüğü inkâr edene değil, iddia edene aittir)
130. Probatio incumbit ei, qui dicit: (İspat iddia edene aittir)
131. Probatio onus petitoris, commodum posseroris: (İspat davacının külfeti, zilyedin nimetidir)
132. Propter necessitatem illicitum efficitur: (Zaruret halinde caiz olmayana müsaade edilir)
133. Prout, quidque contractum est, ita et solvi debet: (Akdedilen hukuki işlem yapıldığı şekilde ortadan kaldırılmalıdır)
134. Punitur he peccetur: (Ceza, suç işlenmemesi için verilir)
135. Punitur quia pecceatum est: (Suç işlendiği için ceza verilir)
136. Quae ad unum finem locuta sunt, non debent ad alium detorqueri: (Belli bir nedenle söylenmiş olan başka bir yöne çekilmemelidir)
137. Quae communi legi derogant, stricte interpretantur: (Genel bir kanunu değiştiren husus dar yorumlanmalıdır)
138. Quae publice fiunt, nulli licet ignorare: (Aleni olanı bilmediğini kimse öne süremez)
139. Quae simulate geruntur, pro infectis habentur: (Görünüşte yapılan yapılmamış addolunur
140. Quae sine culpa accidunt, a nullo praestantur: (Kusur olmadan vuku bulandan kime sorumlu olmaz)
141. Qui possidet dominus esse praesumitur: (Zilyet olanın malik olduğu karinedir)
142. Qui partem debiti sine protestatione solvit, totum debitum agnoscere videtur: (Borcun bir bölümünü herhangi bir çekince olmadan ödeyen kimse borcun tamamını kabul etmiş sayılır)
143. Qui sciens solvit indebitum, donandi consilio id videtur fecisse: (Bilerek borçlu olmadığını ifa eden kimsenin bağışlama düşüncesiyle hareket ettiği kabul edilir)
144. Qui tacet, consentire videtur, ubi loqui potuit et debuit: (Konuşabileceği ve konuşmaya mecbur olduğu halde susan kimse kabul etmiş sayılır)
145. Quidquid est in territorio, est de territorio: (Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir)
146. Quidquid necessitas cogit, defendit: (Zaruret zorlamışsa, bu savunma olarak ileri sürülür)
147. Quivis bonus praesumitur: (İyi niyet karinedir)
148. Quidquid plantatur solo, solo cedit: (Toprağa dikilenler toprağa tabi olur)
149. Qui expicit, probare debet, quod excipitur: (İtiraz eden itirazını ispatla yükümlüdür)
150. Quilibet praesumitur bonus, usque dum probetur contrarium: (Aksi ispat edilinceye kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir)
151. Quilibet rei suae legem dicere potest: (Herkes kendi malının kaderini kendisi belirleyebilir)
152. Quisque potest renuntiare iuri suo: (Bir kimse hakkından vazgeçebilir)
153. Ratio legis est anima legis: (Kanunun mantığı kanunun ruhudur)
154. Refertur ad universos, quod publice fit per maiorem partem: (Kamuyu ilgilendiren meselelerde çoğunluğun kabul ettiği herkesi bağlar)
155. Res ficsi usucapi non potest: (Hazinenin malı zamanaşımıyla iktisap edilemez)
156. Res iudicata pro veritate accipitur: (Kesin hüküm adli gerçek kabule edilir)
157. Res inter alios acta alteri non nocet: (İki kişi arasında görülmüş dava başkasına zarar vermez)
158. Res inter alios iudiacata alii non praeiudicat: (İki kişi arasında karara bağlanan mesele başkalarını etkilemez)
159. Res iudicata alii non nocet: (Hükümler başkalarına zarar vermez; hükümle ancak taraflar bağlanır)
160. Res iudicata ius facit inter partes: (Kesin hüküm taraflar arasındaki hukuku yaratır)
161. Res iudicata pro veritate accipitur: (Kesin hüküm hakikat kabul edilir)
162. Res nullius occupanti cedit: (Sahipsiz mal ibraz edenindir)
163. Rex non potest peccare: (Kral suç işleyemez)
164. Rex regnat, sed non gubernat: (Kral idare etmez, hükmeder)
165. Riparum usus publicus est: (Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir)
166. Scriptura privata non scribente nihil probat se ipsa: (Resmi belgeler düzenledikleri hususu ispat etmiş sayılır)
167. Semel absolutus semper absolutus: (Bir defa beraat eden ebediyen beraat etmiş olur)
168. Sentenia interlocutoria revocari potest, definitiva non potest: (Bir ara karar geri alınabilir, fakat nihai karar geri alınamaz)
169. Si vis pacem, para bellum: (Barış istiyorsan, savaşa hazır olmalısın)
170. Silent leges inter arma: (Silahların konuştuğu yerde kanunlar susar)
171. Societas cum contrahitur, tam lucri quam damni communio initur: (Bir şirket kurulduğunda kazanç ve zarar ortak olur)
172. Societas delinquere non potest: (Bir ortaklık suç işleyemez)
173. Sola cogitatio furti faciendi non facit furtum: (Sadece hırsızlığı düşünmek kişiyi hırsız yapmaz)
174. Solutionem adseveranti probationis onus incumbit: (İfayı iddia eden ispat külfeti altındadır)
175. Specilia geralibus derogant, non generalia specialibus: (Özel hükümler genel hükümleri kaldırır, genel hükümler özel hükümleri kaldırmaz)
176. Statim debetur, quod sine die debetur: (Vade olmadan borçlanılmış olan derhal borçlanılmıştır)
177. Stultis non succurritur: (Aptallara yardım edilmez)
178. Subscribens consentiresubscriptis censetur: (İmzalayanın imzaladığını kabul ettiği düşünülür)
179. Tempora mutantur et nos mutamur in illis: (Zamanlar değişir ve biz de değişiriz)
180. Testes non numerantur, sed penderantur: (Tanıkların sayısı değil, ağırlığı önemlidir)
181. Testibus, non testimoniis creditur: (Beyanlarına değil, tanıklara inanılır)
182. Tutor loco parentis habetur: (Vasi ana babanın yerini tutar)
183. Tutor rem pupilli emere non potest: (Vasi vesayeti altındaki küçüğün malını satın alamaz)
184. Ubi emelumentum, ibi onus: (Nerde yarar varsa, orada külfet vardır, hukuki işlemden yararlanan, külfetlere de katlanmalıdır)
185. Ubi non est culpa, ibi non est delictum: (Kusur yoksa haksız fiil (suç) de yoktur)
186. Ubi societas, ibi ius: (Nerede toplum varsa, orada hukuk vardır)
187. Ubi te invenio, ibi te iudico: (Seni bulduğum yerde dava ederim)
188. Utile non debet per inutile vitiari: (Geçerli olan geçersiz olan ile hükümden düşmez, hükümsüzlük kısmi olabilir)
189. Utilitas publica privatae praeferri debet: (Kamu yararı ferdi yarara tercih edilmelidir)
190. Verba contractus sunt leges contractus: (Bir sözleşmede kullanılan sözler kanundur)
191. Verbis legis tenaciter inhaerendum: (Kanunun lafzına ısrarla bağlı kalınmalıdır)
192. Victus victori in expensis est condemnandus: (Davayı kaybeden masrafları kazanana ödemeye mahkum edilmelidir)
193. Vim vi repelllere licet: (Kuvveti kuvvetle def etmek caizdir)
194. Vox audita perit, littera scripta manent: (Duyulmuş söz uçar, yazılmış harfler kalır)
195. Vulgo quaesitus matrem sequitur: (Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir)
